Κάτω τα χέρια από τα μανουσάκια

του Γιανούκου Ιατρίδη     

Στην όμορφη λουτρόπολη του Παραλίου Άστρους Κυνουρίας, πίσω από το βενετσιάνικο κάστρο και κοντά στα κυκλώπεια τείχη, υπάρχει ένας σπάνιος βιότοπος. Απλώνεται σε μία παραθαλάσσια αμφιθεατρική λοφοπλαγιά που βλέπει προς τα νοτιοανατολικά. Η προσήλια θέση του, η απουσία βορείων και δυτικών ανέμων -λόγω της διαμόρφωσης τού εδάφους- οι δροσερές θαλασσινές αύρες, το χαμηλό υψόμετρο και γενικά οι ήπιες εποχικές θερμοκρασίες φτιάχνουν ένα ευνοϊκό μικροκλίμα στην πλαγιά. Εδώ, μακριά από εντατικές καλλιέργειες και αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων, δημιουργείται μια οργιώδης βλάστηση από τουλάχιστον πενήντα είδη μικρών φυτών. Μερικά από αυτά είναι η παπαρούνα, η ζαφορά, ο πηγουνίτης, η μολόχα, το ψαρόχορτο, η μαργαρίτα, η καυκαλήθρα, το κρινάκι, το λουμινάκι, το σπαράγγι, ο αμάραντος, η γαζανοκρεμμύδα, η γλαδιόλα, το βολβολούλουδο, η μαντηλίδα, η αγριοκρέμμυδα, η δεντρομολόχα, ο ασφόδελος, η καλέντουλα, η ρίγανη, η καμπανούλα, το στουρέκι, η πικραλίδα, η κατσουλίτσα και πολλά άλλα.

Στον ίδιο χώρο επίσης ευδοκιμούν τέσσερα από τα πιο ενδιαφέροντα φυτά. Είναι ο λευκός κρόκος Crocus boryi  (ενδημικό της πατρίδας μας), η ανεμώνη  Anemone coronaria (κόκκινη, λευκή ή ανάμικτη), το λευκό-ρόδινο κυκλάμινο Cyclamen graecum και ο λευκός νάρκισσος  Narcissus tazetta. Η ανεμώνη και ο νάρκισσος κινδυνεύουν να εκλείψουν από το βιότοπο διότι πολλοί επισκέπτες κόβουν τα λουλούδια τους. Ειδικά ο νάρκισσος που είναι και πιο επιλεκτικός στην επιλογή του χώρου όπου ζει, κινδυνεύει άμεσα με εξαφάνιση.

Ο νάρκισσος, γνωστός και ως μανουσάκι ή ζαμπάκι, είναι ένα μικρό ποώδες φυτό με πολύχρονη βολβόριζα. Ανθίζει προς το τέλος του φθινοπώρου -δηλαδή αυτή την εποχή- και είναι περιζήτητος για την ομορφιά του, το γλυκό άρωμά του, αλλά και για τη σχετικά φρέσκια διατήρησή του για αρκετές μέρες σε ανθοδοχείο. Αποτελεί το λουλούδι-καύχημα του Παραλίου Άστρους.

Από τα παλιά τα χρόνια, οι χωρικοί συνήθιζαν να πηγαίνουν περίπατο στο βιότοπο και να μαζεύουν μανουσάκια για τα ανθοδοχεία τους. Οι κάτοικοι τότε ήταν λίγοι και τα λουλούδια άφθονα. Μάλιστα, την εποχή της ανθοφορίας, η λοφοπλαγιά φάνταζε σαν χιονισμένο τοπίο! Τις τελευταίες όμως δεκαετίες, το χωριό αναδύθηκε σε λουτρόπολη, ο πληθυσμός του αυξήθηκε σημαντικά, και ο βιότοπος έγινε ευρύτερα γνωστός. Αυτή η καινούρια πραγματικότητα είχε ως αποτέλεσμα να μειωθεί επικίνδυνα ο αριθμός του νάρκισσου. Στη διάρκεια αυτών των δεκαετιών, άνθρωποι ανέβαιναν βιαστικά στο βιότοπο μόνο για να κόψουν όσα μανουσάκια έβρισκαν ανθισμένα. Μερικοί έσκαβαν και ξερίζωναν τις βολβόριζες για να τις φυτέψουν σε γλάστρες ή κήπους, όπου οι συνθήκες για το φυτό είναι πολλές φορές αρνητικές. Άλλοι πάλι, τραβούσαν με δύναμη το στέλεχος του λουλουδιού και το αποκολλούσαν από τη βάση του, την καρδιά του βολβού, τον οποίο και κατέστρεφαν. Τέτοιου είδους συμπεριφορές είχαν ως επακόλουθο να φυτρώνουν όλο και λιγότερα μανουσάκια, με αποτέλεσμα να υπάρχουν ελάχιστα τώρα και μόνο σε δύσβατα σημεία.

Ο βολβός του νάρκισσου ζει μερικά χρόνια στο έδαφος πριν εξασθενήσει. Οι βολβοί του συνήθως παράγουν άλλους βολβούς, αλλά ο κύριος συνεχιστής του φυτού είναι ο σπόρος του. Κόβοντας τα λουλούδια του, παίρνουμε μαζί μας και τον σπόρο που είναι απαραίτητος για τη διαιώνιση του είδους. Αν συνεχιστεί αυτή η τακτική, τα επόμενα χρόνια τα μανουσάκια θα έχουν εξαφανιστεί από το βιότοπο.

Το εν λόγω λουλούδι, πήρε το όνομά του από τον Νάρκισσο, τον όμορφο αυτό νέο της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, ο οποίος, μη ανταποκρινόμενος στην αγιάτρευτη αγάπη που του έτρεφε η νύμφη Ηχώ, τιμωρήθηκε με το να ερωτευτεί τον ίδιο τον εαυτό του -μια αδιέξοδη και βασανιστική αγάπη, αφού του ήταν αδύνατον να απολαύσει αυτό που διακαώς ποθούσε- με αποτέλεσμα να τον λυπηθούν οι θεοί για το μαρτύριό του και να τον μεταμορφώσουν σε αυτό το λουλούδι.

Γοητευτικό λουλούδι ο νάρκισσος, μεθυστικό το άρωμά του, ανεπανάληπτο ηθικό δίδαγμα η προσωποποίηση που του απέδωσαν οι αρχαίοι Έλληνες. Τώρα, εμείς εδώ, ντόπιοι και όποιοι άλλοι, το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε για αυτό το φυτό είναι να το προστατεύσουμε για να το χαρούν και οι επόμενες γενιές. Τους το οφείλουμε. Ένα παλιό ινδιάνικο γνωμικό λέει πως το φυσικό περιβάλλον, δεν το κληρονομήσαμε από τους γονείς μας· απλά το δανειστήκαμε από τα παιδιά μας.   

Πρόταση: Πέρα από τις όποιες γραφειοκρατικές διαδικασίες, για την ανακήρυξη του εν λόγω βιότοπου σε επίσημο φυσικό μνημείο, ένα πρώτο βήμα θα μπορούσε να γίνει με την τοποθέτηση ενημερωτικών πινακίδων -στα σημεία πρόσβασης στο χώρο- που να προτρέπουν τους επισκέπτες να μην κόβουν τα λουλούδια και τα φυτά.