Ο πανηγυρικός λόγος του Βασίλη Κοντοζαμάνη για την επέτειο των 200 χρόνων της Β’ Εθνοσυνέλευσης

Αξιότιμε κ. Πρωθυπουργέ, σας υποδεχόμαστε και σας καλωσορίζουμε με χαρά στον τόπο μας, στη Βόρεια Κυνουρία, στο Άστρος. Αποτελεί ιδιαίτερη τιμή η παρουσία σας στον εορτασμό της ιστορικής για εμάς του Αστρινούς, σημερινής επετείου.

Αγαπητοί συντοπίτες, Καλούμαι να εκφωνήσω έναν ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟ λόγο για την επέτειο των 200 ετών από την Δεύτερη Εθνοσυνέλευση του Άστρους, δηλαδή κατά την έννοια της λέξης, έναν λόγο εγκωμιαστικό και δηλωτικό των συναισθημάτων χαράς και ευαρέσκειας που οι συμμετέχοντες στην δημόσια αυτή τελετή αισθάνονται για όσα έγιναν τότε.

Θα επιχειρήσω να καταδείξω, ότι παρά τις αμφιβολίες που προς στιγμήν θα αναφανούν, παρά τις αμέτρητες και πολλές φορές οδυνηρές δυσκολίες, αποτυχίες, ήττες και αγώνες που μεσολάβησαν από τότε μέχρι σήμερα, υπάρχει πράγματι λόγος που εορτάζουμε με ιδιαίτερη λαμπρότητα αυτή την επέτειο και πανηγυρίζουμε.

Όπως επίσης θα επιχειρήσω να καταδείξω, ότι εάν μπορούσαμε να φανταστούμε ότι όλοι αυτοί που συμμετείχαν τότε, 200 χρόνια πριν, σε αυτή την Εθνοσυνέλευση, βρίσκονταν και πάλι, σήμερα, για λίγο εδώ στον τόπο αυτό, θα έστηναν πρώτοι χορούς και τραγούδια.

Γιατί θα αισθάνονταν ικανοποίηση για το ότι αυτό στο οποίο τότε συμμετείχαν, έπιασε τόπο και μετουσιώθηκε σε ικανό βαθμό, σε μια αυτονόητη για εμάς πραγματικότητα.

Στις 29 Μαρτίου 1823 έφτασαν στο Άστρος, ως τόπο που επιλέχθηκε γιατί ήταν «ουδέτερος», μακριά από τις κομματικές φατρίες, οι παραστάτες, κάτι σαν σημερινούς βουλευτές, από τις διάφορες ελληνικές επαρχίες. Είχε προηγηθεί ένας έντονος και με ανησυχητικές διαστάσεις αγώνας μεταξύ των πολιτικών και των στρατιωτικών για τονέλεγχο της εξουσίας. Η όλη περιοχή έδινε περισσότερο την εντύπωση στρατοπέδων, παρά Εθνοσυνέλευσης.

Αν και κατά μία άλλη, περισσότερο χαριτωμένη και εξωραϊσμένη περιγραφή, δέκα χιλιάδες

άτομα, πολιτικοί, στρατιωτικοί, έμποροι, ντόπιοι, ξένοι και περίεργοι, τριγυρνούσαν τις μέρες εκείνες, μεταξύ Άστρους και Μελιγούς, προσδίδοντας ένα γραφικό χρώμα στη Συνέλευση, καθώς φουστανέλες, νησιώτικες βράκες, τούρκικα καφτάνια συνυπήρχαν με φράγκικα παντελόνια, ενώ ακούγονταν όλες οι τοπικές διάλεκτοι: τσακώνικα, κρητικά, ρουμελιώτικα μαζί με ιταλικά, γαλλικά, γερμανικά και αγγλικά.

Και στις τσέπες κάποιων, «σκονάκια» το γαλλικό και το αμερικανικό σύνταγμα. Η περίοδος που ακολούθησε, δίχασε ακόμη περισσότερο τους Έλληνες και αύξησε τα πάθη. Προσωπικές φιλοδοξίες, συμφέροντα, τοπικιστικό και φατριαστικό πνεύμα, σκίαζαν τηνατμόσφαιρα και καθιστούσαν αμφίβολη την έκβαση του Αγώνα. Μοιραία κατάληξη, οπρώτος εμφύλιος πόλεμος μέσα στην ίδια την επανάσταση, με πεδίο πολέμου την Πελοπόννησο.

Εύλογα αναρωτιέται κανείς, για ποιό λόγο λοιπόν ο χώρος αυτός αποκαλείται ιερός, για ποιό λόγο συνεχίζουμε εμείς κάθε χρόνο να γιορτάζουμε την επέτειο αυτή και να τη θεωρούμε σημαντικό γεγονός της ελληνικής ιστορίας.

Ο τόπος είναι ιερός, όχι βεβαίως με την θρησκευτική έννοια του όρου, αλλά με την έννοια ότι στον τόπο αυτό διατυπώθηκαν κάποιοι βασικοί, θεμελιώσεις κανόνες που θα καθόριζαν τη λειτουργία του Ελληνικού Κράτους, και κάποια αυτονόητα σήμερα, αλλά επαναστατικά τότε, πολιτικά και ατομικά δικαιώματα.

Τα οποία άπαντες ανεξαιρέτως, όφειλαν να ακολουθούν με ιερή και απαρέγκλιτη προσήλωση, σαν ένα θρησκευτικό κείμενο. Που έχει και διατήρησε μία σημαντική ιστορική αξία, καθώς αποκαλύπτει τι ακριβώς οραματιζονταν οι επαναστατημένοι Έλληνες.

Σε αυτόν τον χώρο, το περιβόλι που έλεγε ο Κολοκοτρώνης, εντός του μουσείου του Καρυτσιώτου που λέει η διακήρυξη της Εθνοσυνέλευσης, υπό την σκιάν πελωρίας καρυδέας σύμφωνα με την παράδοση, η Εθνοσυνέλευση αυτών των περίεργων τύπων από όλη την επαναστατημένη Ελλάδα, και με αντικρουόμενα συμφέροντα και επιδιώξεις, παρήγαγε ως έργο, σημαντικό και πολύτιμο στην ελληνική συνταγματική ιστορία, το

Σύνταγμα του Άστρους.

Βασιζόμενο στην αρχή της διάκρισης των εξουσιών και με πλήθος προοδευτικών και φιλελεύθερων διατάξεων, όπως την ανεξιθρησκεία, την κατάργηση της δουλείας και της αγοραπωλησίας ανθρώπων, την καθιέρωση της ελευθεροτυπίας, την δημοσιότητα της δίκης, την ισότητα των ελλήνων ενώπιον των νόμων. Αλλά και την υπεροχή του

Συντάγματος έναντι των κοινών νόμων.Και με πρώτο άρθρο το “περί Θρησκείας”, σύμφωνα με το οποίο “Η επικρατούσα θρησκεία εις την Ελληνικήν Επικράτεια είναι η της Ανατολικής Ορθοδόξου του Χριστού Εκκλησίας”, διακηρύττοντας όμως -παράλληλα- και την ΑΝΕΞΙΘΡΗΣΚΕΙΑ, καθώς και την ανεμπόδιστη εκτέλεση τελετών και ιεροπραγιών πάσης άλλης θρησκείας.

Για να δώσω μία απάντηση στο ερώτημα που προανέφερα, που ουσιαστικά είναι ο λόγος ύπαρξης του εορτασμού που λαμβάνει χώρα κάθε χρόνο στον ιστορικό αυτό τόπο, θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας τις ακόλουθες σκέψεις μου.

Στον τόπο αυτό, έλαβε σάρκα και οστά μία επανάσταση. Όχι των όπλων και του πολέμου, αλλά μία πολιτική επανάσταση. Γιατί ήταν πράγματι πρωτοπόρο για την εποχή εκείνη η σύγκληση ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗΣ, ότι δηλαδή άπαντες θεώρησαν αυτονόητο ότι όλοι οι εκπρόσωποι του λαού θα μαζευτούν σε έναν τόπο και θα συζητήσουν και συναποφασίσουν πώς θα συντάξουν ένα κράτος, με ποιούς θεμελιώδεις κανόνες.

Επαναστατικό, δηλαδή, ήταν τόσο αυτή καθεαυτή η ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ως έννοια και διαδικασία, όσο και το ίδιο το Συνταγματικό της κείμενο. Και το πλέον συγκλονιστικό είναι νομίζω, ότι στον τόπο αυτό ενισχύθηκαν τα θεμέλια τηςστοιχειώδους πολιτικής οργάνωσης ενός μαχόμενου ακόμη τότε, Έθνους. Αυτοί, οι ίδιοι που πολεμούσαν για την εθνική ανεξαρτησία, είχαν πλήρως αντιληφθεί, ότι το πρώτο πράγμα που έπρεπε να γίνει είναι να τεθούν κανόνες, οι θεμελιώδεις κανόνες οργάνωσης και λειτουργίας του κράτους και των στοιχειωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών των πολιτών.

Είναι επίσης εντυπωσιακό ότι για όλους αυτούς, που έζησαν επί αιώνες κάτω από ένα

απολυταρχικό-μοναρχικό πολίτευμα, αλλά και για όσους ήταν φίλα προσκείμενοι προς το Ρωσικό κράτος, επίσης μοναρχικού πολιτεύματος, η επιδίωξή τους ήταν να εγκαθιδρούσουν ένα φιλελεύθερο πολίτευμα, «δυτικού τύπου», όμοιο των πεπολιτισμένων χωρών της γης.

Ουδείς διανοήθηκε τότε κάτι διαφορετικό. Χαριτολογώντας θα έλεγα ότι εδώ επιβεβαιώθηκε το ανήκομεν εις την Δύσιν, με την έννοια ότι ο λαός συνέρχεται με τους αντιπροσώπους του σε Συνέλευση και θεσπίζει τους θεμελιώδεις κανόνες.

Παράλληλα, η άσκηση της κρατικής εξουσίας υποτάσσεται σε σταθερούς και πάγιους κανόνες δικαίου και σε αντικειμενικές διαδικασίες. Θεσπίζεται δηλαδή κράτος δικαίου.

Αντιπροσωπευτικότητα, διάκριση των εξουσιών και ατομικά δικαιώματα. Στην Ευρώπη κυριαρχούσαν ακόμη οι δυναστείες, αλλά οι Εθνοσυνελεύσεις στην Ελλάδα, καταρτίζουν ήδη φιλελεύθερα συντάγματα, όπως διακήρυτταν τα πεφωτισμένα μυαλά της Δύσης.

Βεβαίως, ως οιονεί ιερό κείμενο, το Σύνταγμα, πολλές φορές ενώ καταγράφει τις συλλογικές αξίες που θα έπρεπε να συμμερίζονται οι μετέχοντες σε αυτήν, αναπαριστά ΙΔΕΑΤΑ και μόνον την οργάνωση της κοινωνίας. Δεν είναι τυχαίο, ότι το ίδιο έτος που η Εθνοσυνέλευση του Άστρους κατέγραφε το Προσωρινό πολίτευμα της Ελλάδος, ο εθνικός μας ποιητής έγραφε το 1823, κάπου ανάμεσα στις 158 στροφές του Ύμνου εις την Ελευθερίαν, ανήσυχος για τη διχόνοια :

Μην ειπούν στο στοχασμό τους τα ξένη έθνη αληθινά

Εάν μισιούνται ανάμεσά τους

δεν τους πρέπει ελευθεριά.

Πάντα η νίκη, αν ενωθήτε

πάντα εσάς ακολουθή.

Άρα, το πρώτο ζητούμενο, όπως μας διδάσκει η ιστορία, είναι η απομάκρυνση από φαινόμενα εθνικής διχόνοιας.

Την ίδια δε εποχή, ο Κάλβος ονειρεύεται και γράφει για την ιδεατή Ελλάδα: της ανδρείας, της αρετής, της ομόνοιας. Πιστεύει ότι η ελευθερία είναι το ύψιστο αγαθό, για το οποίο αξίζει κάθε θυσία. Μόνο που δεν είναι εύκολο να την αποκτήσεις χωρίς τόλμη, αλλά και χωρίς αρετή. Γράφει, λοιπόν, τον περίφημο στίχο «Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία».

Την ελευθερία αυτή το έθνος πλέον την απέκτησε. Οπότε ο σύγχρονος ποιητής θα έγραφε, νομίζω, θέλει αρετή και τόλμη η δημοκρατία.

Τι θέλω να πώ:

Από την σύντομη, αλλά πυκνή, πολύ πυκνή κυβερνητική μου θητεία, ένα από τα

σημαντικότερα συμπεράσματα που αποκόμισα είναι ότι το Κράτος δεν είναι κάτι έξω από καθέναν από εμάς. Αντιθέτως, το Κράτος είμαστε ΚΑΘΕΝΑΣ από εμάς. Λόγου χάρη, στην περίπτωση της πανδημίας που αντιμετωπίσαμε, οι κανόνες που τέθηκαν από το Κράτος, τι θα ήταν αν δεν υπήρχαν όλοι αυτοί οι άνθρωποι που αποκαλούμε ιατρικό, νοσηλευτικό και λοιπό προσωπικό που με αυταπάρνηση και “πατριωτισμό” πάλεψαν να τους υλοποιήσουν για το κοινωνικό καλό;

Και πώς θα ξεπερνιόταν αυτή η κρίση, αν δεν αντιλαμβανόταν καθένας από εμάς την αυτονόητη υποχρέωσή του να τηρήσει τα μέτρα που θεσπίσθηκαν. Γιατί, ουδείς βέβαια διανοήθηκε να θεσπίσει μέτρα διαχείρισης της πανδημίας με πρότυπα που δεν ήταν ευρωπαϊκά-δημοκρατικά, αλλά αυταρχικά ή ολοκληρωτικά και εκφράζουν μία μη δυτική αντίληψη για τη διαχείριση της κρίσης.

Έτσι, αναδείχθηκαν σημαντικές αξίες όπως η ατομική ευθύνη αλλά και η κοινωνική αλληλεγγύη, οι οποίες πρέπει να συνεχίσουν να μας καθοδηγούν.

Το Σύνταγμα του Άστρους περιλαμβάνει ένα ψήφισμα το οποίο καταλήγει ως εξής:

Ότι το Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδος, αφιερώνεται στην πίστην του Βουλευτικού, Εκτελεστικού και Δικανικού, δια να το ενεργώσιν εν ακριβεία.

Αφιερώνεται εις τον πατριωτισμόν παντός Έλληνος, δια να ενεργήται καθ όλην την έκτασιν.

Ο πατριωτισμός των Ελλήνων, συνεπώς, όπως ακριβώς επιδείχθηκε στα πεδία μαχών για την εθνική ανεξαρτησία, το ίδιο οφείλουμε να τον επιδεικνύουμε και στο καθημερινό πεδίο της κοινωνικής συμβίωσης.

Τούτη την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί, έλεγε ο Μακρυγιάννης. Είμαστε εις το εμείς και όχι εις το εγώ.

Οι επαναστατημένοι Έλληνες, αυτό που ήθελαν ήταν να πάρουν την τύχη τους στα χέρια τους. Και να μετακινηθούν από την “υπανάπτυξη” στον χώρο των αναπτυγμένων, δυτικών κρατών. Η ένταξη της Ελλάδας στην οικογένεια των προηγμένων ευρωπαϊκών εθνών ήταν ένας από τους ιδρυτικούς σκοπούς των επαναστατών. Συμβολικά, βρήκε την πανηγυρική του εκπλήρωση 160 χρόνια μετά την επανάσταση, το 1981.

Σε μία χώρα που η διαμαρτυρία είναι ο κανόνας και ο θετικός λόγος η εξαίρεση, ίσως θα έπρεπε να συμφωνήσουμε όλοι σε μία παραδοχή. Παρά τον πολυτάραχο ιστορικό βίο, είμαστε μία χώρα που εδώ και 48 χρόνια, σταθερά, βίωσε μία πρωτόγνωρη πολιτειακή σταθερότητα, με δημοκρατικές εκλογικές διαδικασίες που ουδείς αμφισβητεί. Καταφέραμε να βελτιώσουμε σημαντικότατα το βιοτικό μας επίπεδο, έχουμε μία κοινοβουλευτική δημοκρατία που άντεξε και είμαστε ένα Έθνoς ιστορικό και δημοκρατικό, που συγκαταλέγεται μεταξύ των πλέον αναπτυγμένων χωρών.

Καθένας από εμάς, που βρισκόμαστε εδώ για να τιμήσουμε την ιστορία του Έθνους, έχουμε το βάρος να προασπίσουμε όσα κερδήθηκαν με θυσίες τόσων γενεών Ελλήνων, επί τόσα χρόνια.

Γιατί, τώρα, εμείς οι ίδιοι είμαστε αυτοί που γράφουμε αυτό που στο μέλλον θα γράψει η ιστορία για εμάς.

Κύριε Πρωθυπουργέ, είχατε εύστοχα αναφέρει το 2017 από την Επίδαυρο: Το 2022, όταν θα γιορτάσουμε τα 200 χρόνια από την Α’ Εθνοσυνέλευση, η Ελλάδα θα έχει ξανά ψηλά το κεφάλι. Και θα έχει ανακτήσει τη θέση και το κύρος της στον πυρήνα της Ευρώπης.

Σήμερα, 200 χρόνια από τη Β Εθνοσυνέλευση, έχετε, και εμείς μαζί σας, την ιστορική

ευθύνη να επεκτείνετε την πρόοδο αυτού του τόπου, ενδυναμώνοντας και προστατεύοντας τους δημοκρατικούς θεσμούς από τους εχθρούς τους. Nα διατηρήσετε την πατρίδα μας δυνατή και περήφανη. Και καθένας από εμάς, να αδράξει τις ευκαιρίες της δημοκρατικής ιδιότητας του πολίτη. Αυτό είναι το πατριωτικό μας καθήκον.

Μόνο ενωμένοι, με γνώμονα το κοινό καλό και συμφέρον, με προσήλωση στον ορθολογισμό, μακριά από λαϊκισμούς και διχαστικούς λόγους, αλλά και με αυτοπεποίθηση και υπευθυνότητα, μακριά από τα αφηγήματα περί “υστέρησης” και “εξάρτησης”, θα μπορέσουμε να ανταποκριθούμε στις ιστορικές μας ευθύνες.

Ζήτω η Δεύτερη των Ελλήνων Συνέλευση! Ζήτω το Άστρος! Ζήτω η Ελλάς!